به مناسبت سالگرد شهادت محمدباقر صدر؛
اقتصاد اسلامی علم یا مکتب؟
به گزارش لباس نو، علم و مکتب اقتصاد، از دید شهید صدر متفاوتند. به صورتی که علم اقتصاد حیات اقتصادی و پدیده ها و جلوه های آنرا تفسیر کرده و ارتباط آنرا با اسباب و عوامل کلی ای که بر آن حاکم است بیان می کند.
به گزارش لباس نو به نقل از مهر ۱۹ فروردین سالگرد شهادت سید محمدباقر صدر محقق علوم اسلامی و نگارنده کتاب «اقتصاد نا» بود، بعضی از حوزویان و البته طلاب علم اقتصاد معتقدند شهید صدر پدر علم اقتصاد اسلامی است. کتاب اقتصادنا که بارها به زبان فارسی هم ترجمه شده است در زمانی به رشته تحریر درآمد که چالش هایی میان اردوگاه سرمایه داری و اردوگاه سوسیالیستی مارکسیستی شرق بر جغرافیای جهانی حاکم شده بود. در این زمان و در این فضا، پرسش از قدرت اسلام بر رؤیا رویی با مشکلات و دشواره های مطرح در مثلث قدرت، اقتصاد و نظام اجتماعی با تاکید فراوان عنوان شد. این کتاب به مطالعه واقع بینانه، نقادانه و محققانه مکتب های اقتصادی مارکسیسم، سرمایه داری و اسلام و مبانی فکری و ابعاد تفصیلی این سه مکتب می پردازد. گذشته از این، نگارش این کتاب، نقطه عطفی در حیات فکری سید محمد باقر صدر به حساب می آید که با این کار به نیازی اساسی در جامعه خود پاسخ داد با اینکه مبحث آن یعنی اقتصاد در صدر لیست اولویت های علمی و فکری وی نبود. این کتاب به لحاظ سطح، مبحث و روش، تلاش جدید و جدی درحوزه نگارش ها و پژوهش های حوزوی است. روش بخشی اساسی را درساختار معرفتی کتاب تشکیل می دهد و معیار اول موفقیت این کتاب هم در روش مندی آن نهفته است. روش بحث کتاب اقتصاد نا که شامل ساختار نظری و عرضه بحث و رجوع به منابع اصیل و شیوه استدلال واصول داوری به کار گرفته شده در آن، قبل از دوستان، محل شگفتی دشمنان شده است.۳. این کتاب تلاشی تأسیسی و بنیادین است که هدف آن عرضه سیمای نظری یکپارچه اقتصاد اسلامی است. تا پیش از این تجربه، تلاش هایی غالباً محدود یا ناقص در این حوزه شده بود که تنها به برخی پرسش های جزئی پاسخ می گفت یا واکنشی ایدئولوژیک و تند به اندیشه مارکسیسم یا کمونیسم بوده است.
شهید صدر، سه اصل اساسی را برای نظام اقتصادی اسلام در این کتاب بر می شمرد: مالکیت دو گانه، آزادی اقتصادی محدود و عدالت اجتماعی. او اعتقاد دارد که اختلاف اساسی میان اسلام و نظام سرمایه داری و سوسیالیسم، در ماهیت مالکیت مورد پذیرش هر یک ازاین نظام ها نهفته است، چونکه جامعه و نظام سرمایه داری به شکل خاص فردی از مالکیت باور دارد و مالکیت عمومی را جز در موارد لزوم اجتماعی به رسمیت نمی شناسد و جامعه سوسیالیستی درست به عکس اینست اما جامعه اسلامی با هر دو نظام متفاوت است، ز در باب آزادی محدود اقتصادی، شهید محمد باقر صدر اعتقاد دارد که دو قید، مانع مطلقیت مالکیت خصوصی در اسلام می شود. قید نخست شخصی و درونی است و بر گرفته از ارزش های اخلاقی مشارکت درثروت، آن گونه که اسلام آموخته است. این ارزش ها که از حیطه حکم و جبر حکومت خارج اند، قابل سنجش نیستند و صرفا ابزاری هستند که دین به فرد بخشیده است; اما قید دوم که قیدی عینی و واقعی است و در قانون به دقت مشخص شده است، در دو سطح کاربرد دارد: در سطح اعلا (منابع کلی شریعت اسلام، مجموعه ای از فعالیتهای اقتصادی واجتماعی، مانند ربا و احتکار و مانند آن باز داشته است) و در سطح دیگر (اصل اشراف ولی أمر را بر فعالیتهای عمومی و اصل دخالت دولت را برای حفظ منافع عمومی و آزادی های عمومی مقرر داشته است). درباب عدالت اجتماعی، شهید صدر به خطر کلی گویی ها و تعمیم های بی فائده در باب رابطه اسلام با عدالت اجتماعی توجه می دهد و به اجمال متذکر می شود که مفهوم عدالت اجتماعی به دو اصل فرعی (تکافل عمومی) و (توازن اجتماعی) منقسم می شود. از دیدگاه شهید صدر، کاری که دین می کند، اینست که نزاع میان فردو جامعه را حل می کند، (زیرا دین قدرتی معنوی است که می تواند چشم پوشی انسان را از لذائذ موقت دنیوی جبران کند و او را به فداکاری در راه اهداف متعالی تشویق کند و از سود و زیان مفهومی فراتر از محاسبات تجاری اش در اندیشه انسان خلق کند). شهید صدر اعتقاد دارد که اقتصاد اسلامی، بر عکس اقتصاد مارکسیستی که مدعی علمیت است، علم نیست. (اقتصاد اسلامی از این حیث شبیه مکتب اقتصادی سرمایه داری است که کارش تغییر حقیقت است و نه تفسیر آن، چونکه وظیفه مکتب اقتصادی اسلام کشف سیمای کامل حیات اقتصادی بر مبنای شریعت اسلام و مطالعه افکار ومفاهیمی است که از پس این سیما پرتو افشانی می کنند). شهید صدر معقتد است که اقتصاد اسلامی ادعای علمی بودن ندارد، بلکه از اهداف اجتماعی شروع می شود و سپس حقیقت اقتصادی را با آن در می آمیزد. وی توضیح می دهد که اسلام بر خلاف مارکسیسم رابطه ای میان تحولات شیوه های تولید و تحولات در روابط اجتماعی و روابط تولید نمی بیند.
منبع: lebaseno.com
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب